Startpunt: Oude haven in Spakenburg
Nog voor dat corona ook maar in de wereld was, was een wandelvakantie in eigen land al het plan. Het idee was een mooie afgeronde tocht die in een week behapbaar is. We kwamen uit bij de Grebbelinie. De relatie tussen cultuur en natuur boeit ons beide en de linie is een stuk korter dan de Hollandse waterlinie, die wel bekender is. Want heb jij al ooit van de Grebbelinie gehoord? De meeste mensen niet en dat is jammer. Want dit is de voorlinie van de Hollandse Waterlinie. Deze linie hield in 1940 de Duitsers nog een paar dagen tegen tot dat de slag bij de Grebbeberg kwam. Deze slag zullen ze meeste mensen wel kennen. De Grebbeberg is onderdeel van de Grebbelinie of zoals in de WOII genoemd, de Valleistelling. Wij liepen de gehele linie, een mooie 100 km van Spakenburg naar Ochten.
Dag 1
We starten onze wandeling in Bunschoten-Spakenburg en lopen de route dus naar het zuiden. De start is in het oude centrum, bij de idyllische haven vol houten kotters. We volgen de zeedijk en meteen is het feest met een uitbundige bloeiende berm en met veel vogelleven zoals reigers, ganzen, scholeksters en wilde eenden. In de weilanden huppelen de hazen vrolijk rond. Dit eerste gedeelte gaat door het Nationaal Landschap Arkemheem en dat is aan het dierenleven goed te merken. We hebben weids uitzicht en in een plasje staan een paar kluten. Bij de monding van de Eem staat nog een oude gereconstrueerde palendijk. Al wandelend langs het Eemmeer hebben we uitzicht op Flevoland met zijn vele windmolens. In Eemdijk zien we veel oude dijkhuisjes, de tijd lijkt hier soms te hebben stil gestaan. We gaan over een graspad langs de Eem en uit het riet komt getjilp. Kleine bruine vogeltjes (rietzangers, karekieten) kwetteren onophoudelijk hun liedje. Het leuke van dit pad is dat we geregeld over kleine overstapjes moeten klimmen en letterlijk door achtertuinen lopen om ons pad te vervolgen. Dat voelt wel heel apart. En dan ineens uit het niets… een frietkraam waar ze ook ijsjes hebben. Het is warm, dus een ijsje gaat er best in. We volgen de Eem verder en lopen door een klein stukje door Baarn. Het is goed zoeken naar de bewegwijzering die niet altijd even duidelijk is opgehangen. Na Baarn lopen we parallel aan het spoor richting Soest. Ook hier is van alles te zien en het spoor voelt niet vervelend. Ter hoogte van Soest draaien we weer naar de Eem en bij het eerste werk, Werk bij Krachtwijk, is onze eerste etappe ten einde. We lopen via het werk naar onze B&B, waar we op de oever van de Eem nog heerlijk nagenieten van de etappe samen met de langs glijdende bootjes en overvliegende spreeuwen.
Dag 2
Na een goede nacht en een goed ontbijt lopen we via het werk bij Krachtwijk weer terug naar het punt in de route waar we gisteren zijn gestopt. Over de liniedijk lopen we langs de Eem naar Amersfoort. Voor het eerste zien we ook kazematten die in de dijk liggen. De linie is in de historie drie keer in werking gesteld. Een keer in de 1793 om de Fransen tegen te houden en twee keer tijdens de Tweede Wereldoorlog. De eerste keer om de Duitsers tegen te houden. De laatste keer hadden de Duitsers een gedeelte van de Grebbelinie / Valleistelling omgebouwd tot Pantherstellung om de Canadezen tegen te houden. We wandelen dus in verschillende tijdslagen. De dijkjes, keerkades en sluisjes zijn de verdedigingstechniek uit de 18e eeuw, maar de bunkers zijn van de Tweede Wereldoorlog. Het gebied ten oosten van de linie was op te delen in verschillende stukken die individueel, gecontroleerd onder water gezet konden worden. Het is bijna niet voor te stellen dat deze slinger van dijkjes een van de belangrijkste verdedigingswerken van ons land was. Wat bunkers betreft zien we tijdens de route wel een duidelijk verschil. De Nederlandse bunkers zijn kleiner en liggen aan de oostkant van de dijk. Aan de kant dus waar de Duitsers vandaan moesten komen. De Duitse bunkers liggen aan de westkant van de dijk en zijn een stuk groter. Achteraf hadden de Duitsers niks aan die “grundlichkeit”, want de geallieerden kwamen (via een omweg) ook uit het oosten. Ze kwamen bij de Grebbelinie tot stilstand. Dat is waarom de vrede is getekend in Wageningen, net voor de linie, want daar kwamen ze elkaar op het laatst tegen.
We lopen via een groen lint de stad Amersfoort in. In het broekbos langs de Hooglandsedijk slingert een mooi vlonderpad. Via de Koppelpoort lopen we het oude centrum in. We zien prachtige historische panden. Voor veel mensen zal Amersfoort een onbekende stad zijn, maar er zijn mooie oude gebouwen en je kunt er zelfs een rondvaart maken. Via Waterpoort de Monnikendam verlaten we de binnenstad en slingeren we via het Beekdalpark de stad uit. Fantastisch om via zo’n groen lint van buiten de stad tot in hartje stad te kunnen wandelen. Na het passeren van de A28 pakken we de Liniedijk weer op. Bij de Van der Valk in Leusden nemen we even een pauze en daarna gaat de route verder over een klein stukje kantorencomplex waar kunstwerken in de vorm van een tankversperring die geschiedenis tot leven brengen. Na een paar nieuwbouwhuizen vinden we de Liniedijk weer terug. Een kazemat is omgebouwd tot speelhuisje met glijbaan, dus Agnes probeert het even uit. We slingeren door de wijk tot we uiteindelijk weer op de dijk belanden en in een groene oase rond Leusden lopen met voor het eerste het Valleikanaal aan onze zijde. Ter hoogte van de Asschaterdijk maken we een extra ommetje, maar dat is zeker de moeite waard. Hier is een Duitse bunker in de originele kleuren hersteld en zijn loopgraven gereconstrueerd. De historie van de plek komt hier goed tot leven. Na dit ommetje komen we weer bij het Valleikanaal en volgen we de dijk tot de afslag naar ons volgende overnachtingsadres bij Vrienden op de fiets, compleet met ijsvogel in de achtertuin.
Dag 3
Na het fijne ontbijtje werden we door de mensen uitgezwaaid. Zigzaggend door de wijk zaten we al snel weer op de Liniedijk langs het Valleikanaal. Voorlopig is dit ons uitzicht, maar geen verkeerd uitzicht. Op en langs de dijk staan oude bomen en naast de dijk is het landschap kleinschalig met bosjes en weilanden waarin reeën heerlijk staan te grazen. De kazematten volgen zich langs deze dijk snel op. Bij het theehuis nemen we wat lekkers en wandelen daarna over de dijk verder. Deze Liniedijk volgen we vandaag ruim 10 kilometer en geregeld klimmen we dan ook over een overstapje om naar een volgend stuk te gaan. De dijk wordt begraasd met schaapjes. Langzaam begint het wat te regenen, maar de bomen op de dijk houden veel tegen. In Woudenberg nemen we een kijkje bij het informatiecentrum Grebbelinie in het vizier, waar enthousiaste vrijwilligers graag het verhaal van de linie vertellen. Er liggen veel attributen en een film zorgt ervoor dat de historie van de linie ook voor Agnes nog meer gaat leven. Buiten hebben ze 100 meter aan loopgraaf hersteld, wat het verhaal van het informatiecentrum alleen maar verder versterkt. Even verderop bij Werk Lambalgen is de situatie uit 1750 nagemaakt, compleet met wilgentenen afscherming. Daarna krijgen we een moeizaam pad met veel nat gras, hier mogen ze wel wat schapen in zetten. Als we bij het spoor komen, nemen we afscheid van het kanaal en de dijk. We lopen naar de Groeperkade, een van de keerkades om het gebied in kommen te verdelen. De Groeperkade is een van de belangrijkste en maar liefst 5 kilometer lang. Verderop een mooi begroeide dijk met halverwege Werk aan de Engelaar. Wij lopen door tot het einde waar net voor Werk aan de Daatselaar ons eindpunt is. Dit keer een trekkershut. De natte schoenen en jassen hangen we buiten onder de overkapping.
Dag 4
De ochtendzon heeft onze spullen droog gemaakt en we kunnen weer verder. Meteen volgt Werk aan de Daatselaar. Dit fort is ontdaan van zijn beplanting en doordoor goed zichtbaar. Op het middenplein staan gagel en dopheide. De route gaat vervolgens weer verder over de Slaperdijk, de volgende keerkade. Door het slingerende karakter en wisselende uitzichten verveelt het niet. Op enkele plekken zijn onderdoorgangen voor het doorlaten / opzetten van water te zien. Aan het einde ligt het immense Fort aan de Buurtsteeg. Het nieuwe bezoekerscentrum is officieel gesloten als wij er aan komen, maar de beheerder (en tevens ook de bedenker van het Grebbeliniepad) opent het speciaal voor ons. We krijgen een privé-rondleiding. In de winkel treffen we de gids van het informatiepunt van gisteren. Van hem krijgen we een privé-rondleiding over het gehele fort. Een immense Duitse bunker (ook van binnen te bekijken) maakt indruk. Daarna is het tijd voor de lunch.
We lopen langs een prachtig blauwgrasland met blauwe knoop en Spaanse ruiter. Vlak voor Veenendaal hebben we zicht op de Emminkhuizerberg. Daarna volgt Veenendaal zelf en enige tijd volgen we een voormalige tankgracht, die nu onderdeel is van het Valleikanaal. De B&B is een paradijsje op een hectare grond. Heerlijk!
Dag 5
De voorlaatste dag alweer en met regen verlaten we onze aangename B&B Shalom. We wandelen dwars door het centrum van Veenendaal. Jamin is een verplichte stop (volgens de medelopers). De route pakt kort daarna de Grift op, een voormalig turfvaartje dat nu onderdeel is van het Valleikanaal. Bij een boerderij genieten we van eigengemaakt ijs. Eindeloos volgen we de Grift door het open landschap. We zien de buien al van ver aankomen en trekken dan snel de regenjas aan voor de hemelsluizen open gaan. Er valt op de route altijd iets te zien, zoals hazen, gele kwikstaartjes en zelfs een lepelaar. Langs de Grift verschijnt honderden hectare nieuwe natuur. Ganzen en ooievaars zijn er als de kippen bij. Een uitkijktoren biedt zicht op dit alles. Van de linie zien we niks, tot we op de Grebbeberg lopen. Daar treffen we weer wat bunkers en loopgraven. Het hotel volgt snel en alle natte spullen verdwijnen weer naar het balkon. Een whirlpool verwarmt onze verkleumde lichamen.
Dag 6
De laatste dag en de oorlogsbegraafplaats vormt de eerste stop. Dit maakt het verhaal van de linie op confronterende wijze duidelijk. Het bos op de Grebbeberg is prachtig met manshoge varens. Vanaf de ringwalburcht is het uitzicht grandioos. Lang blijven we niet boven; maar liefst 260 traptreden leiden naar de voet van de stuwwal. Bij de Blauwe Kamer zien we het hoornwerk en het inlaatpunt van de Grebbelinie. Lepelaars en veel bloemen zoals gewone agrimonie, wilde cichorei en wilde wortel houden ons gezelschap. Met een pontje steken we de Nederrijn over en komen al snel bij Fort de Spees. De wallen zijn duidelijk te zien. Ook staat er een Romeinse wachttoren. De route volgt de slingerende dijk met oude huisjes, boomgaarden, wielen én een steenuil! In Kesteren pauzeren we bij de IJsboetiek. Het navolgende deel is saai en volgt de doorgaande wegen of loopt door bebouwing. Gelukkig bereiken we vlot de Waal en genieten we van de uiterwaarden en de langs varende boten. De link met de Grebbelinie zien we hier niet meer en dat is wel jammer.
We blikken terug op een mooie route langs onze vaderlandse geschiedenis. Achteraf een mooie themawandeling in het kader van 75 jaar bevrijding. De Grebbelinie is een stelling die niet vergeten moet worden en meer bekendheid mag krijgen. Wij vonden het in ieder geval zeer de moeite waard.
Meer informatie over Grebbelinie lees je op de speciale website over de linie. Enthousiast geworden over de route en wil je graag de gids bestellen dat kan via deze link:
Er is ook een cultuurhistorische gids over alle verdedigingswerken langs de linie.
