In de Utrechtse Waarden langs de Hollandse IJssel vinden we een aantal kleine historische stadjes die een bezoek meer dan waard zijn. Wij gingen op pad in de vestingstadjes IJsselstein, Montfoort en Oudewater. Vandaag geen wandelschoenen, maar heerlijk slenteren langs monumentale gebouwen en genieten op een van de vele terrasjes.
Rondje Top 10 Must Sees IJsselstein
IJsselstein staat wellicht bekend om de imposante Gerbrandytoren, die tijdens de kerstperiode wordt omgetoverd tot de grootste kerstboom van Nederland. Daarnaast is het een historische vestingstad met een verrassend oud centrum. Hoewel de Gerbrandytoren met zijn 367 meter het hoogste gebouw van Nederland is, valt er in dit gezellige stadje nog veel meer te ontdekken.
Als je IJsselstein binnenrijdt, kom je eerst door de moderne nieuwbouwwijken, maar zodra je het centrum nadert, is het nog even wachten voor je de historische sfeer voelt. Parkeren is eenvoudig in een van de twee parkeergarages, Overtoom of Eiteren, waar je de eerste twee uur gratis kunt staan.
Bij het binnenlopen van het oude centrum passeer je een oude stadspoort, en dan stap je direct de geschiedenis in. IJsselstein is een charmant oud stadje met veel monumenten en bezienswaardigheden. Je kunt je wandeling beginnen met een bezoek aan de indrukwekkende Sint-Nicolaasbasiliek, ontworpen door Pierre Cuypers uit Roermond. De basiliek, gebouwd in gotische stijl, ziet er van buiten sober uit, maar binnen is het een waar kunstwerk, met schitterende glas-in-loodramen, prachtig houtsnijwerk en rijk gedecoreerde altaren. Een van de glas-in-loodramen toont Sint Agnes, wat ik altijd bijzonder vind om te zien. Niet veel kerken hebben een afbeelding van Sint Agnes. Ze wordt vaak afgebeeld met een lammetje, omdat het Latijnse woord voor lam ‘Agnus‘ is. Omdat mijn dochter Agnes heet, maakt het voor mij extra speciaal om een afbeelding van Sint Agnes te vinden. De basiliek is dagelijks open van 9.00 tot 16.00 uur.
Langs de gracht wandel je verder door de stad. Net als veel andere steden is IJsselstein ontstaan rondom een kasteel. De oude Looierstoren is nog steeds te bewonderen, en de contouren van het vroegere kasteel zijn zichtbaar in een parkje met mooie bloemen. Het kasteel werd voor het eerst genoemd in 1144, maar verloor in 1511 zijn functie en werd uiteindelijk in 1887, op de toren na, gesloopt.
Een andere historische bezienswaardigheid is de Oude Sint-Nicolaaskerk uit 1307. De toren van deze kerk, gebouwd in 1535 in renaissancestijl, was voor die tijd heel bijzonder en haalde zijn inspiratie uit Italië. Het is zelfs het oudste renaissancegebouw ten noorden van de Alpen. Van april tot eind september kun je deze kerk elke zaterdagmiddag van 14.00 tot 16.30 uur bezoeken.
Op je route door IJsselstein kom je ook langs de IJsselpoort, waar je het kleinste restaurant van Nederland vindt. Dit restaurant is gevestigd in een oud tolhuisje dat vroeger ook werd gebruikt als opslag voor een brandspuit. Het smalle grachtje langs de Havenstraat met zijn oude huisjes geeft een idyllisch beeld van de stad.
De route slingert verder door het centrum en brengt je bij de stadswal met kanonnen en een historisch vestingplantsoen met een kruidentuin. Hier kun je heerlijk wandelen en genieten van de rustige sfeer. Ook vind je in het voetgangersgebied (het centrum is grotendeels autovrij!) leuke winkeltjes en horecagelegenheden waar je even kunt stoppen voor een kopje koffie of een hapje eten.
Op de hoek van de stadswal staat Korenmolen De Windotter, een van de grootste korenmolens van Nederland. De molen dateert uit 1732 en is na veel schade in 1986 volledig gerestaureerd. De molen is op woensdag, vrijdag en zaterdag te bezoeken; in het molenwinkeltje kun je allerlei ambachtelijke producten kopen.
IJsselstein is een verrassend leuk stadje met een charmant centrum en maar liefst 221 monumenten. Het is een perfecte bestemming voor een dagje uit, waar je zowel geschiedenis als gezelligheid vindt. Wandel ook het Rondje Top 10 Must Sees IJsselstein.
Waterlinieommetje Montfoort
Montfoort is een sfeervol stadje met een rijke historie, dat ontstond in 1170 toen bisschop Godfried van Rhenen op een strategische plek langs de Hollandse IJssel een kasteel liet bouwen. In 1329 kreeg Montfoort stadsrechten en werd het omgeven door muren en grachten. Vandaag de dag kun je deze oude gracht nog steeds zien bij de plek waar ooit het kasteel stond. Hoewel het kasteel in 1672 door de Franse troepen van Lodewijk XIV werd opgeblazen, is de toegangspoort met de twee ronde torens nog altijd te bewonderen. Dit was de voorburcht; het eigenlijke kasteelplein ligt nu onder de provinciale weg. Tijdens werkzaamheden aan de rondweg kwamen de funderingen van het kasteel tevoorschijn en om een idee te geven van hoe het eruitzag, is er op deze fundering een klein deel van de muur herbouwd.
Een andere historische bezienswaardigheid in Montfoort is de stadspoort, verbonden aan het oude gemeentehuis uit 1375, het oudste gemeentehuis van Nederland. Dit gemeentehuis ligt aan de rand van de stad, vlak bij de draaibrug over de Hollandse IJssel. Hier had de burgemeester goed zicht op de tolheffing. Vlakbij de brug vind je ook een oud handbediend schutsluisje. In 1600 werd de Cattenbroeker Wetering uitgegraven, met de wens om sneller naar Amsterdam te kunnen varen voor handel. Helaas bleek de vaargeul bij voltooiing al te smal en te ondiep voor de steeds grotere schepen. Nu maken plezierbootjes er graag gebruik van.
Een ander oud gebouw van Montfoort is de Commanderij, gebouwd door de Johannieters in 1544, gelegen tegenover de Grote Kerk. Hier zijn nog delen van de kapel en de kloostergang bewaard gebleven. Vroeger was Montfoort een populaire rustplaats voor reizigers met paard en wagen die onderweg waren tussen Utrecht en Gouda. Hun paarden konden drinken uit de IJssel bij de Wedde. Verspreid door het hele stadje vind je oude foto’s van zo’n 100 jaar geleden, die laten zien hoeveel Montfoort door de jaren heen is veranderd. Soms herken je veel van de oude foto’s, maar op een ander moment is er juist veel veranderd, zoals bij de Lieve Vrouwegracht, waar vroeger een gracht lag. Tijdens baggerwerkzaamheden werd hier een Mariabeeld gevonden, dat vermoedelijk tijdens de Beeldenstorm in de gracht was gegooid. Het beeld staat nu schoon opgepoetst in de rooms-katholieke kerk van Montfoort. Deze kerk is vrij nieuw, gebouwd toen de oude kerk te klein werd.
De Grote Kerk heeft een bijzonder verhaal: je moet een trap op om binnen te komen, omdat er vroeger mensen in de kerk begraven lagen. Naarmate er meer mensen werden begraven, werd de vloer steeds verhoogd. De kerk werd vroeger gedeeld door zowel de katholieken als de hervormden, tot er in de 16e eeuw een (nog altijd aanwezige) scheidingswand werd geplaatst. Later bouwden de katholieken hun eigen kerk.
Rondom Montfoort lagen vroeger veel fruitboomgaarden. Hoewel er nu minder van over zijn, vind je midden in het stadje nog een openbare boomgaard. Hier kun je tijdens je wandeling een verse appel of peer plukken. Vanuit deze boomgaard heb je bovendien een prachtig uitzicht op Molen De Valk, gebouwd in 1753 en eigendom van het Utrechts Landschap. Op zaterdagen is de molen open voor bezichtiging en kun je er meel en bakmixen kopen. Soms wordt er zelfs spelt gemalen, hoewel dat minder vaak gebeurt vanwege de harde korrel en de stevige wind die nodig is om het maalproces in gang te zetten.
Montfoort is een stad vol geschiedenis en verrassingen. Met zijn rijke verleden, charmante straatjes en prachtige natuur is het zeker een bezoek waard. Kom en ontdek zelf wat dit bijzondere stadje te bieden heeft! Zelf het waterlinieommetje Montfoort wandelen.
Waterlinieommetje Oudewater
Oudewater is een prachtig stadje dat letterlijk en figuurlijk omringd is door water. Het ligt op de plek waar de rivier de Linschoten uitmondt in de Hollandse IJssel, en dit is al zo sinds het ontstaan van de stad rond het jaar 1100. De stad staat bekend om zijn vele waterwegen, van grote rivieren tot kleine grachten.
De wandeling door Oudewater begint langs de Grote Gracht, die ooit deel uitmaakte van de oude vestingwerken. Deze groene route biedt een mooie entree tot de stad. Aan de overkant zie je het ‘Rode Dorp’, een arbeiderswijkje dat al meer dan 100 jaar uit rood, geel en groen gekleurde huisjes bestaat. Deze huizen waren de eerste in Oudewater die voldeden aan de Woningwet van 1901.
Aan het einde van de gracht kom je uit bij de Linschoter Vaart en het Amsterdamse Veer met de Heulbrug uit 1767, een unieke boogbrug die onderdeel was van de stadsomwalling. Hier begon vroeger een veerdienst naar Amsterdam. Dit pittoreske stukje van de stad is omgeven door charmante oude huisjes.
Oudewater heeft een belangrijke rol gespeeld in de Nederlandse geschiedenis. In 1572 koos de stad de kant van Willem van Oranje tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Dit leidde in 1575 tot een wrede straf door een Spaans leger, dat de stad plunderde en bijna de helft van de inwoners vermoordde.
Veel huizen in Oudewater stammen uit de 17e eeuw. Het stadje telt maar liefst 350 rijks monumenten en heeft de hoogste monumentendichtheid van Nederland. Dit maakt het centrum een beschermd stadsgezicht. Oudewater werd internationaal bekend door de productie van touwen, die vooral werden gebruikt voor visnetten, VOC-schepen en oorlogsschepen. Ook de kaashandel heeft veel welvaart gebracht, en sommige gebouwen, zoals het ‘Huis met de Negen Koppen’, werden gebruikt als kaaspakhuis.
Een van de bekendste trekpleisters van Oudewater is de Heksenwaag uit 1545. Hier werd je vroeger gewogen om te bepalen of je een heks was. Tot nu toe is er nooit een heks aangetoond, maar je kunt zelf de test doen! Naast heksen werden hier ook dieren, hennep, touw, graan en kaas gewogen. De Heksenwaag ligt aan de gezellige Hallebrug, waar je op het marktplein kunt genieten van terrasjes. Ook liefhebbers van nostalgie komen aan hun trekken: delen van de bekende televisieserie Zwiebertje werden hier opgenomen.
Het oude stadhuis bij de Visbrug is gebouwd in Hollandse renaissancestijl op de fundamenten van het in 1575 verwoeste stadhuis. In de gevel zie je de wapens van Alkmaar en Delft, steden waarmee Oudewater vroeger verbonden was. Tot slot is er de voormalige Hollandse IJsselmachinefabriek, waar modern wonen samen gaat met industrieel erfgoed.
Met zijn rijke geschiedenis en vele monumenten is Oudewater een bezoek meer dan waard. Wandel zelf het Waterlinieommetje Oudewater.
Verken de Hollandse IJssel
Wil je genieten van deze vestingstadjes? Het Hollandse IJsselpad brengt je in 37 kilometer van IJsselstein, via Montfoort naar Oudewater en Gouda. Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met Stichting De Utrechtse Waarden, een samenwerkingsverband met de gemeenten Oudewater, Montfoort, Lopik, IJsselstein en het Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden. Klik hier voor alle wandelroutes van Routes in Utrecht.
